Geschiedenis
De kerk was, zo vlak bij de Hoornse havens gelegen, vooral de plek waar
schippers bidden voor een behouden vaart naar verre landen en de vissers voor een rijke vangst op de vlakbij gelegen Zuiderzee. Op de toren staat dan ook geen haan als windvaan: daar vaart een schip op de wind.
Het verhaal van de Oosterkerk of Sint-Anthoniskerk begint in 1453, dan verrijst op deze plek een houten kapel. Deze kapel is geen lang leven beschoren, want al in 1519 wordt het koor van een stenen Godshuis in gebruik genomen. Een jaar later wordt dit godshuis uitgebreid met een transept en tweebeukig schip. Na de reformatie wordt vooral de naam Oosterkerk gebruikt.
In de loop der eeuwen is de kerk er vaak slecht aan toe geweest, maar in de eerste helft van de 20ste eeuw zet pas écht het verval in. In 1955 is er de laatste kerkdienst. De ruimte wordt daarna vooral gebruikt als pakhuis en de jeugd uit de buurt gaat er overdekt voetballen.
De Oosterkerk in jaartallen
- 1450 Gael en Jan Claesz beginnen samen aan de bouw van de kapel aan de Oosterstraat.
- 1452 De broers krijgen ruzie en willen elk een eigen kapel bouwen.
- 1453 De Sint-Anthonis kapel verrijst op de plaats van de huidige Oosterkerk
- 1481 Een fikse brand in Hoorn, alhoewel dat niet bevestigd is door historici..
- 1482 De pest waart rond in Hoorn
- 1483 Het is niet duidelijk waar het geld vandaan komt. Financiers zijn onbekend, maar de angstige bevolking offert blijkbaar veel om de hogere machten gunstig te stemmen. De Sint-Anthonis kapel wordt vervangen door een stenen eenbeukige kerk.
- 1519 Het gaat economisch beter in Hoorn en de kerk wordt groter, het koor wordt gebouwd en het transept wordt opgetrokken, maar dan is het geld op.
- 1572 Hoorn kiest voor de Prins van Oranje met zijn Lutherse achtergrond.
- 1573 De Sint-Anthoniskerk is een geschutsgieterij geworden. Hoorn levert namelijk kanonnen aan Alkmaar waar tegen de Spanjaarden wordt gevochten.
- In deze tijd wordt de katholieke naam Sint-Anthoniskerk vervangen door Oosterkerk. Protestanten kennen immers geen heiligen.
- 1603 Door een storm stort de noordgevel van de kerk en een deel van het tweebeukige schip in.
- 1615 De kerk wordt herbouwd.
- 1616 De herbouw met de voorgevel (die wordt toegeschreven aan Hendrick de Keyser of Lieven de Key) en het éénbeukige schip van de huidige kerk, wordt afgerond.
- 1703 De kruitmolen, tussen de Oosterpoort en Koepoort ontploft. De schade in de stad is enorm. En de hele voorgevel van de Oosterkerk moet worden opgeknapt.
- 1750 De Grote Kerk op het Kerkplein moet worden opgeknapt en de Oosterkerk is tijdelijk de hoofdkerk van Hoorn.
- 1798 Kerktorens worden het bezit van de burgerlijke gemeente. Dit is het gevolg van de komst van de Fransen, die een scheiding tussen kerk en staat invoeren.
- 1801 De rooms-katholieken willen overal hun eigendommen terug en de Oosterkerk wordt weer even katholiek. Predikanten in Hoorn zijn het er echter niet mee eens en uiteindelijk blijft alles bij het oude: de Oosterkerk is weer protestants
- 1808 De dakruiter wordt zwaar beschadigd door een storm.
- 1820 De kerk wordt in oorspronkelijke staat gerestaureerd.
- 1838 De Oosterkerk wordt weer de hoofdkerk van Hoorn, omdat op 3 augustus van dit jaar de vlammen uit het dak van de Grote Kerk slaan. In 1844 wordt de Grote Kerk weer in gebruik genomen als hoofdkerk.
- 1846 Er is weinig welvaart in Hoorn; de Oosterkerk wordt meer en meer een plek voor arme mensen en weinig verdienende vissers.
- 1875 Er is weer brand in De Grote Kerk, waarschijnlijk ten gevolge van onweer, en weer is de Oosterkerk even de hoofdkerk van de stad.
- 1903 De exploitatie van de kerk wordt problematisch en de kerk wordt ook door anderen gebruikt. De Vereniging tot Evangelisatie, de doopsgezinden en remonstranten gebruiken de kerk ook.
- 1911 De kerk staat weer in de steigers; door een zware herfststorm op 30 september stort de klok naar beneden. Nog hetzelfde jaar wordt een nieuwe klok opgehangen en wordt de dakruiter voltooid.
- 1921 Het dak van de kerk wordt opgeknapt.
- 1922 De kerk wordt gebruikt als stemlokaal.
- 1923 De dank- en bedestond ter ere van 25-jaar koningin Wilhelmina op de troon is in de Oosterkerk.
- 1925 – 1950 Het onderhoud van de kerk stagneert en er is soms sprake van verkoop van de kerk.
- 1942 De kerk transformeert van kerk tot pakhuis voor spullen die door de Duitse bezetter in beslag zijn genomen uit de Rijks Hogere Burgerschool.
- 1946 Er zijn weer kerkdiensten in de Oosterkerk, maar uiteindelijk zijn er onvoldoende financiële middelen om drie hervormde kerken in Hoorn te laten voortbestaan.
- 1955 De deuren van de Oosterkerk worden gesloten.
De laatste kerkdienst vindt plaats. Het gebouw wordt verlaten, maar nog niet verkocht. De functie als pakhuis keert als vanzelf terug. Er wordt van alles opgeslagen en alles wordt nat want het leien dak lekt.
Meer lezen over de geschiedenis van de Oosterkerk?
Het boek ‘Oosterkerk, teken van tegenspraak’ van Drs. J. P. H van der Knaap is een aanrader!